मकवानपुरमा भेटियो दुर्लभ वनस्पति ‘भोटेलहरा’

मुख्य समाचार

गृहपृष्ठ
मुख्य समाचार

मकवानपुरमा भेटियो दुर्लभ वनस्पति ‘भोटेलहरा’

आइतबार, साउन १७, २०७८

दुर्लभ वनस्पति ‘भोटेलहरा’ मकवानपुरमा भेटिएको छ । यो सङ्कटापन्न वन्यजन्तु तथा वनस्पतिका प्रजातिको अन्तरराष्ट्रिय व्यापार महासन्धि (साइटिस महासन्धि)को अनुसूची–३ मा सूचिकृत वनस्पति हो । वानस्पतिक अन्वेषण तथा सर्वेक्षणले यो वनस्पति नेपालको तनहुँ, सङ्खुवासभा र मकवानपुरमा मात्र पाइने देखाएको छ। तर पछिल्लो समय मकवानपुरमा भोटेलहरा लोप भइसकेको अनुमान गरिएको थियो । मकवानपुरस्थित वनस्पति अनुसन्धान केन्द्रका वरिष्ठ वैज्ञानिक अधिकृत रघुराम पराजुलीले भोटेलहरा फेला पार्नुभएको हो ।

खोजका क्रममा मकवानपुरको बकैया गाउँपालिकास्थित ठिङ्गन क्षेत्रमा दुर्लभ भोटेलहरा फेला परेको वरिष्ठ वैज्ञानिक अधिकृत पराजुलीले जानकारी दिनुभयो । खोजी गर्दैजाँदा हालसम्म मकवानपुरमा आठ भोटेलहराका बिरुवा फेला परेका छन्, खोजी कार्य अझै जारी छ”, उहाँले भन्नुभयो । “वानस्पतिक अन्वेषण तथा सर्वेषणबाट नेपालको तनहुँ, सङ्खुवासभा र मकवानपुरमा मात्र पाइने थाहा लागेको थियो । मकवानपुरमा वृन्दावन क्षेत्रमा पाइने भनिएको भोटेलहरा सो क्षेत्रमा नभेटिएपछि थप खोजी गर्न थालेको थिएँ”, उहाँले भन्नुभयो ।

“कान्ति लोकपथ हुँदै काठमाडौँ जाँदै थिएँ, बकैया– ११ को सिमात खोलाको पुल नजिक गाडी रोकेर २०० मिटरजति भित्र खोजी गर्दा भोटेलहराको बोट भेटियो”, उहाँले खुशी हुँदै भन्नुभयो । भोटेलहराको बोट भेटिएपछि त्यसको सानो हाँगा लिएर राष्ट्रिय हर्वेरियम तथा वनस्पति प्रयोगशालाका लागि लगेको उहाँले जानकारी दिनुभयो । पराजुली काठमाडौँबाट फर्किएपछि सोही क्षेत्रमा गएर खोजी गर्दा अरु थप सात बोट फेला परेका हुन् । भोटेलहरा खोज्ने क्रममा पराजुलीले भोटेलहराको बोट फेला पार्ने व्यक्तिलाई एक हजार रुपैयाँ पुरस्कार दिने घोषणासमेत गर्नुभएको थियो । सो घोषणापछि स्थानीयहरूले थप पाँच भोटेलहराका बोट फेला पारेपछि मकवानपुरमा भेटिएका भोटेलहराको सङ्ख्या आठ पुगेको वरिष्ठ वैज्ञानिक अधिकृत पराजुलीले जानकारी दिनुभयो । फेला परेका आठमध्ये फलसहितका भोटेलहरासमेत छन् । भेटिएका भोटेलहराका बोटलाई अहिले तारबारसहित संरक्षण गर्नाका साथै सो स्थानमा सूचनामूलक बोर्डसमेत राखिएको बकैया–११ का वडाध्यक्ष गोपालबहादुर नेसुरले जानकारी दिनुभएको छ ।

के हो भोटेलहरा ?

वरिष्ठ वैज्ञानिक अधिकृत पराजुलीका अनुसार भोटेलहरा सङ्कटापन्न सूचीमा रहेको वनस्पति हो । नेपालमा यसको प्राकृतिक उपलब्धता सुनिश्चित गर्नुमै यसको महत्व रहेको छ । वनस्पति विज्ञानमा निटासी परिवारमा पर्ने निटम जातिको वनस्पतिका विश्वभर करिब ४० प्रजाति रहेको अध्ययनले देखाएका छन् । सोमध्ये नेपालमा पाइने प्रजाति निटुमोन्टलम हो । यसको स्थानीय नाम भाटेलहरा हो ।

सङ्कटापन्न वन्यजन्तु तथा वनस्पतिका प्रजातिको अन्तरराष्ट्रिय व्यापार महासन्धि (साइटिस महासन्धि), २०७३ को पक्षराष्ट्र भएका कारण यसको कार्यान्वयनको लागि नेपालले सङ्कटापन्न वन्यजन्तु तथा वनस्पतिका प्रजातिको अन्तरराष्ट्रिय व्यापारलाई नियमन तथा नियन्त्रण गर्ने ऐन २०७३ र नियमावली २०७६ ल्याएको छ । साइटिस महासन्धिमा रहेका तीन अनुसूचीमध्ये भोटेलहरा अनुसूची ३ मा पर्दछ । भोटेलहरा ढिलो बढ्ने सदावहार वनस्पति हो । यो एक लहरा खालको वनस्पति हो । भाले र पोथी बिरुवा अलगअलग हुने भएका कारण यिनीहरूमा परागसेचन हुन नसकेर पनि यो प्रजातिका नयाँ बिरुवा विस्तार नभएको पराजुलीले बताउनुभयो । यसको फल दम खोकीमा उपयोगी हुने अध्ययनले देखाएका छन् ।

राष्ट्रिय हर्वेरियम तथा वनस्पति प्रयोगशालाको अभिलेखअनुसार सन् १९६५ मा सबैभन्दा पहिले एमएल बेनर्जी नेतृत्वको समूहले पूर्वी नेपालको सिदुवा क्षेत्र आसपासबाट भोटेलहरा सङ्कलन गरेको थियो । यसैगरी सन् १९६६ मा मकवानपुर वृन्दावन वनस्पति केन्द्र क्षेत्रबाट सङ्कलन गरिएको थियो । त्यसयता रतुवाखोला, चुलाचुली, चितवन, सङ्खुवासभाका विभिन्न स्थान र तनहुँबाट हर्वेरियम सङ्कलन भएको पाइएको छ । सङ्खुवासभाको नुम क्षेत्र, तनहुँको ढोरफिर्दी र ढोरबाराही मन्दिर क्षेत्रबाट भोटेलहरा सङ्कलन गरिएको अभिलेख छ । (रासस)

प्रकाशित मिति: आइतबार, साउन १७, २०७८ १५:२२

#अनुसन्धान

प्रतिक्रिया दिनुहोस्